تراز کنکور چیست؟

ارتباط تراز و کنکور:

احتمالاً تا به امروز نام «تراز» برای کنکور به گوشتان خورده باشد، بحث بر سر این که «تراز چیست؟» و «چه ترازی برای کنکور مناسب است؟!!» توضیحات در حوزه تراز بسیار گسترده هستند، ولی به طور خلاصه باید گفت: تراز یکی از مهم‌ترین معیارهای ارزیابی داوطلبان کنکور برای ورود به دانشگاه‌هاست. اما این معیار بسیار مهم چه ارزشی دارد؟ در کجا تأثیر خود را نشان می‌دهد؟ ارتباط آن با رتبه چگونه است؟ چگونه می‌توان تراز را افزایش داد؟ و…، در این مقاله پاسخ پرسش‌های فراوانی را در مورد تراز آورده‌ایم.

فلسفه وجود تراز:

همان طور که قطعاً می‌دانید برای ورود به دانشگاه به دو فاکتور کنکور و سوابق تحصیلی نیاز دارید. کنکور را تعداد مشخصی تست از دروس اختصاصی هر رشته تشکیل می‌دهد، و سوابق تحصیلی نیز از نمرات تعدادی امتحان نهایی تشکیل شده است. درصدهای به دست آمده در کنکور و نمرات به دست آمده در امتحانات نهایی را «نمرات خام» می‌نامند، زیرا این نمرات و درصدها برای مقایسه کیفیت علمی داوطلبان باید به یک عدد مشخص تبدیل شوند. از سویی این عدد باید در خودش سطح سختی و آسانی سؤالات امتحانات نهایی و تست‌های کنکور را بگنجاند تا تمایز در کیفیت علمی داوطلبان دقیق‌تر نمایان گردد. این عدد «تراز علمی» داوطلب نام دارد.

بنابراین تراز عددی است که بر اساس کیفیت علمی داوطلب به دست آمده و به نوعی نشان دهنده ارزش نسبی نمرات داوطلب در مقایسه با سایر شرکت‌کنندگان است.

تراز چگونه محاسبه می‌شود؟

تراز بر اساس فرمول خاصی محاسبه می‌شود که در آن، علاوه بر نمره خام داوطلب، سطح دشواری سؤالات در هر درس و توزیع نمرات داوطلبان نیز در نظر گرفته می‌شود. این محاسبه از پیچیدگی زیادی برخوردار نیست، ولی اطلاع از جزئیات فرمولی و همچنین درک مفهوم آن برای دانش‌آموزان دبیرستانی قدری دشوار است. همان گونه که پیش‌تر گفته شد محاسبه تراز به داوطلبان این اجازه را می‌دهد تا عملکرد واقعی خود را در مقایسه با سایر داوطلبان مشاهده نمایند.

فرایند محاسبه تراز به این ترتیب است که اول از همه نمرات خام هر داوطلب (چه نمرات امتحانات نهایی و چه درصدهای کنکور)، محاسبه می‌گردند. سپس برای هر درس میانگین نمرات خام تمام شرکت کنندگان محاسبه می‌گردد، در ادامه با استفاده از یک فرمول استاندارد که به اختلاف نمره خام هر داوطلب نسبت به میانگین نمرات تمامی داوطلبان در آن آزمون وابسته است، و همچنین استفاده از انحراف معیار نمرات خام کل داوطلبان، نمره تراز و یا استاندارد شده هر داوطلب در هر درس به دست می‌آید. پس از آن، با توجه به ضرایب دروس گوناگون که صرفاً به رشته کنکوری داوطلب بستگی دارند، ترازهای وزن‌دار شکل می‌گیرند. در پایان نیز این ترازهای دارای وزن با یکدیگر جمع شده و طبق روابطی وابسته به مقدار تأثیر سوابق تحصیلی در کنکور، تراز کل را برای هر داوطلب تشکیل می‌دهند.

توجه داشته باشید که به دلیل تفاوت در سطح دشواری کنکورها و امتحانات نهایی گوناگون و همچنین تفاوت در عملکرد کلی داوطلبان در سال‌های مختلف، تراز مورد نیاز برای ورود به رشته‌های مختلف دانشگاهی می‌تواند از سالی به سال دیگر متفاوت باشد. در نتیجه این پرسش که آیا می‌توان با تراز n در رشته m قبول شد از ریشه نادرست است.

تراز چه تأثیر در قبولی دارد؟

به طور خیلی ساده باید گفت که رتبه‌بندی متقاضیان ورود به دانشگاه صرفاً بر اساس تراز کل هر داوطلب صورت می‌گیرد. یعنی پذیرش در دانشگاه چه از طریق کنکور و چه از طریق سوابق تحصیلی تنها با دستیابی به تراز بالاتر امکان‌پذیر است. پس می‌توان گفت مهم‌ترین کاری که هر فرد برای قبولی در دانشگاه باید انجام دهد فقط افزایش تراز علمی می‌باشد. حالا که با این معیار، روش کلی محاسبه و اهمیت آن آشنا شدیم می‌توانیم یک تحلیل دقیق از روش‌های افزایش تراز ارائه دهیم.

الگوریتم عجیب و منحصر به فرد تراز:

ابتدا باید به یک نکته عجیب اما واقعی در تراز اشاره کرد، این که بالاتر بودن اکثر نمرات خام و حتی معدل و میانگین نمرات یک داوطلب از داوطلب دیگر، تضمینی برای کسب تراز بهتر نیست! به عنوان مثال فرض کنید دو دانش‌آموز در امتحانات نهایی تمام دروس به جز فیزیک و عربی نمره یکسان گرفته باشند، دانش‌آموز اول هم برای فیزیک و هم برای عربی ۱۱ کسب کرده و دانش‌آموز دوم در فیزیک ۸ و در عربی ۱۶ گرفته باشد. مشخصاً معدل دانش‌آموز دوم بهتر از دانش‌آموز اول می‌شود. ولی اگر میانگین درس فیزیک عدد ۳ و میانگین درس عربی هم عدد ۱۱ باشد، مشخصاً دانش‌آموز اول تراز بسیار بزرگ‌تری از درس فیزیک دریافت می‌کند و این موضوع سبب می‌شود داوطلب اول نسبت به داوطلب دوم تراز کل بزرگ‌تری به دست آورد، در حالی که معدل کم‌تری دارد! این پدیده برای درصدهای کنکور نیز صدق می‌کند.

از همین مثال می‌توان چند نکته در مورد افزایش تراز دریافت کرد:

۱ – کسب نمرات بالا از درس‌ها و آزمون‌های دشوار:

برای دروس یا آزمون‌هایی که از نظر عموم شرکت‌کنندگان دشوارتر هستند (که نمرات خام اکثر شرکت‌کنندگان و در پی آن میانگین نمرات در آن‌ها پایین‌تر باشد)، کسب نمرات بالاتر مهم‌تر است. پس حذف دروس و مطالب دشوار، یا بسنده کردن به نمرات پایین در آن‌ها باعث می‌شود فرصت‌های ایده‌آل برای تراز بالاتر را از دست بدهیم.

۲ – هم‌سطح بودن نمرات خام در دروس گوناگون:

در این مثال ساده تشخیص یک پدیده دیگر هم راحت بود، این که دانش‌آموز دارای نمرات هم‌سطح از تراز بهتری برخوردار شد. اگر چه در واقع توضیح و اثبات این پدیده نیاز به زمان فراوانی دارد، ولی قابل اثبات است که کسب نمرات امتحان نهایی هم‌سطح و به دست آوردن درصدهای نزدیک به هم کمک شایانی به کسب تراز علمی بالاتر می‌کند.

چگونه می‌توان تراز علمی را افزایش داد؟

با دانستن این نکات، حالا می‌توان به فرایند کلی رشد تراز پرداخت. بهبود تراز کنکور نیازمند یک برنامه‌ریزی دقیق، پیگیری مستمر، و کار سخت است. در ادامه توصیه‌هایی برای افزایش تراز ارائه شده است:

۱ – شناخت ساختار کنکور و آزمون‌ها:

مطالعه دقیق دفترچه ثبت نام و اطلاع کامل از شرایط و قوانین کنکور، همچنین آگاهی از تغییرات احتمالی در کنکور سال جاری و تفاوت‌های آن با کنکورهای سال‌های اخیر، به ایجاد درک بهتر از کنکور کمک شایانی می‌کند.

۲ – برنامه‌ریزی مطالعاتی:

تنظیم یک برنامه درسی منظم که شامل تمام دروس و مباحث باشد از اهمیت بسیاری برخوردار است، زیرا تسلط بر تمامی مباحث و کسب نمرات و درصدهای خوب باعث افزایش چشم‌گیر تراز کنکور می‌شود. همچنین تنظیم زمان‌بندی مطالعه بر اساس اولویت‌ها، نقاط ضعف و ضرایب هر درس بسیار ضروری است.

۳ – استفاده از منابع مطالعاتی مناسب:

انتخاب کتاب‌های درسی و کمک‌درسی باکیفیت و به‌روز، و متناسب با شرایط فردی داوطلب، و استفاده از تست‌ها و سؤالات کنکور سال‌های گذشته برای عادت کردن به سطح و نوع سؤالات کمک بسیاری در راستای افزایش تراز می‌کند.

۴ – برطرف کردن نقاط ضعف:

شناسایی مباحثی که در آن‌ها ضعف دارید و تمرکز بیش‌تر روی تقویت آن‌ها، و در ادامه زدن تست‌های گوناگون برای برطرف شدن این نقاط ضعف و افزایش مهارت‌های تست‌زنی بسیار ضرورت دارد.

۵ – تمرین و مرور مفاهیم:

انجام تمرین مداوم و مرور به صورت دوره‌ای برای تثبیت اطلاعات در حافظه بلندمدت، و استفاده از تکنیک‌های مرور فعال مانند ساخت نمودار و جدول برای مطالب پیچیده‌تر بسیار مفید است.

۶ – بهره‌گیری از آزمون‌های آزمایشی:

شرکت در آزمون‌های آزمایشی به صورت منظم برای ارزیابی پیشرفت، تحلیل تست‌ها و عملکرد پس از هر آزمون، آنالیز نتایج آزمون‌ها، و برنامه‌ریزی مجدد بر اساس آنالیز می‌تواند باعث رشد چشمگیر نمرات و درصدها شود.

۷ – مدیریت زمان:

یادگیری نحوه مدیریت زمان حین آزمون برای پاسخ گویی مؤثر و حداکثری به سؤالات، و همچنین تمرین برای افزایش سرعت عمل در حل سؤالات بدون از دست دادن دقت بسیار کمک کننده است.

۸ – کنترل استرس:

انجام فعالیت‌هایی که استرس را کاهش می‌دهند، مثل ورزش، مدیتیشن یا سرگرمی‌های سالم. اجتناب از فکر کردن به نتایج و تمرکز بر روند یادگیری، و اجرای دقیق برنامه درسی.

۹ – سلامتی و تغذیه:

داشتن یک برنامه غذایی متعادل و مناسب برای حفظ انرژی و تمرکز در درازمدت، و همچنین داشتن خواب کافی از ضروری‌ترین موارد برای سلامت جسمی و فکری داوطلب هستند.

۱۰ – استفاده از مشاوره:

در صورت امکان، استفاده از یک مشاور تحصیلی مجرب و آگاه با هدف برنامه‌ریزی دقیق، راهنمایی‌های اختصاصی، بهبود نقاط ضعف، افزایش راندمان، اطلاع دقیق از قوانین و تغییرات، ایجاد انگیزه و کاهش استرس، تنظیم یک استراتژی مناسب برای موفقیت و…، می‌تواند در رسیدن به هدف نقشی کلیدی ایفا کند.

توجه داشته باشید که افزایش تراز و موفقیت در کنکور نتیجه تلاش مستمر و هدفمند است. پیشرفت به تدریج حاصل می‌شود، پس صبور باشید و به برنامه مشاورتان و توصیه‌هایش پایبند بمانید.